یکی از بخشهای مهم خرما، هسته آن است. از دیرباز از هسته خرما جهت تغذیه دام استفاده می­شد. هسته خرما به علت داشتن مواد قندی قابل توجه آن می تواند بعد از آسیاب شدن با سایر علوفه ها مانند ذرت، جو، یونجه و غیره، مخلوط و برای تغذیه حیوانات مورد استفاده قرار گیرد. هدف از اجرای این طرح تعیین ارزش غذائی و خوش خوراکی ۶ رقم خرما جهت تغذیه در جیره دام و طیور است. نتایج این طرح نشان داد که میانگین ارزش غذائی ارقامی که مورد بررسی قرار گرفتند به قرار زیر است: پروتئین خام ۷٫۰۳ درصد، الیاف خام ۳۷٫۲ درصد، خاکستر خام ۱۵٫۱ درصد، چربی خام ۷٫۱ درصد، انرژی خام ۴۷۹۶ کیلو کالری بر کیلو گرم ، کلسیم ۰٫۸۶۵ درصد و فسفر۰٫۰۹۷ درصد. خوش خوراکی پودر هسته خرما در مرغ ، گاو و گوسفند مورد آزمایش قرار گرفت ، پودر هسته خرما به صورت آزاد در اختیار دام ها بود و تمام مقدار ریخته شده در آخور دام ها و دانخوری های مرغها مصرف شد، ولی در بین حیوانات مورد آزمایش گوسفند تمایل بیشتری در مصرف نشان داد. بطور کلی می توان با توجه به نتایج بدست آمده و منابع علمی موجود، هسته خرما می تواند بعنوان یک ماده مغذی با قیمت مناسب و بدون عوامل ضد تغذیه ای در تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار گیرد.

در سالهای اخیر با توجه به تاسیس کارگاههای هسته گیری خرما به جهت صادرات ، تولید آن در کشور زیادتر شده است. هسته خرما می تواند بعنوان یک ماده انرژی زا و همچنین منبعی از عناصر معدنی مثل پتاسیم و کلسیم و فسفر در جیره غذایی دام و طیور وارد شود و استفاده از این ماده غذایی به عنوان یک پس ماند باغی می تواند از نظر هزینه مقرون به صرفه باشد.تولید خرمای ایران سالانه تقریباً یک میلیون تن می باشد ( بنا به گزارش نخستین جشنواره بین المللی خرما در هرمزگان، سال ۱۳۸۴) از این مقدار فقط ۱۰۰ هزار تن و یا به روایتی ۳۰ هزار تن ( خبرگزاری مهر ۲۲/۳/۸۵ ) آن صادر می شود و حدود ۵۰۰ تا ۵۵۰ هزار تن آن نیز در کشور مصرف می گردد. هسته خرما ۷ الی ۱۳ درصد وزن خرما را تشکیل می دهد. موارد استفاده از هسته خرما بطور فهرست وار شامل: روغن گیری صنعتی، تهیه نان، ماده اولیه شامپو، خوراک دام، تهیه کربن فعال، الکلهای چرب، لوریل الکل و مواد شوینده و پاک کننده است.چو ۶ رقم خرما را مورد آزمایش قرار داده و گزارش نمودند که میانگین کل کربوهیدراتها ۲۵٫۱۴ درصد، نشاسته ۲۰٫۶۴ درصد، کل قند محلول ۴٫۵ درصد و چربی ۹٫۲ درصد می باشد. ارگوسترول در هسته در خرما وجود دارد و کل قند محلول در آب ( ۷٫۵۵ درصد ) شامل پنتوزان، فروکتوز، گلوکز، ساکاروز و رافینوز می باشد( ۲ ).سی یو وآدتیلودر آزمایشی بر روی هسته خرما ترکیبات هسته خرما را به شرح ذیل عنوان نمودند: ۶٫۵ درصد پروتئین خام، ۱۰٫۴ درصد چربی، ۲۲ درصد فیبر خام، ۱٫۱ درصد خاکستر، ۶۰٫۶ درصد کربوهیدرات و عناصر معدنی شامل پتاسیم، فسفر، کلسیم، سدیم، آهن، روی، مس و منگنز بترتیب: ۳۱۷، ۱۱۵، ۴۹، ۳۱، ۷٫۴، ۱٫۹، ۱٫۲ و ۲٫۸ میلی گرم در یکصدگرم( ۵ ).

اون ووکا میانگین پروتئین خام ۱۰ رقم هسته خرمای تحت آزمایش را بین ۷٫۱۳ تا ۱۰٫۳۶ درصد گزارش کردند. فیبر خام این ارقام نیز بین ۱۰٫۹۷ تا ۱۸٫۸۷ درصد بود. هسته خرما به علت داشتن ترکیبات مناسبی از کربوهیدرات، چربی و سلولز برای تغذیه دامها بسیار مناسب بوده و می تواند بجای ۲۰ درصد جو در جیره نشخوارکنندگان جایگزین شود( ۳ ).

اسدیان و همکاران گزارش نمودند که کنجاله هسته خرمای روغنی می تواند به عنوان یک ماده خوراکی با قیمت مناسب در یک دوره پروار ۹۰ روزه مورد استفاده گوساله های نر هلشتاین قرار گیرد. در این آزمایش کنجاله خرمای روغنی به میزان صفر، ۱۵، ۳۰ و ۶۰ درصد بترتیب در تیمارهای ۱ الی ۴ در کنسانتره جایگزین سبوس گندم شد. نتایج آزمایش به ترتیب برای تیمارهای ۱ الی ۴ میزان اضافه وزن روزانه ۱۴۸۷، ۱۴۵۹، ۱۵۰۰ و ۱۳۶۶ گرم را نشان داد. ضریب تبدیل غذایی هم بترتیب ۸٫۱۷، ۸٫۱۳، ۷٫۷۳ و ۷٫۴۳ بود که با افزایش مصرف این نوع کنجاله ضریب تبدیل غذایی بهبود یافت( ۱ ).سلیمی از هسته خرمای روغنی در جیره طیور گوشتی استفاده کردند در پایان آزمایش گزارش گردید که هسته خرما بطور رضایت بخشی می تواند جانشین درصدهایی از ذرت در جیره طیور گوشتی گردد و علیرغم مقادیر کم پروتئین در این نوع هسته، پروتئین از کیفیت بالا برخوردار است( ۴ ).

مواد وروشها:

۶ نمونه متفاوت از مناطق مختلف ( ۶ کارخانه که هسته خرما از آنها تامین شد و تحت پوشش شرکت سفارش دهنده طرح بودند ) در دو نوبت و هر مرتبه دو نمونه گرفته شد. پس از آسیاب کردن آنالیز پودر هسته خرما از نظر ترکیب شیمیائی، مواد معدنی و مواد مغذی صورت گرفت . نمونه ها برای آنالیز به دو آزمایشگاه متفاوت( آزمایشگاه موسسه تحقیقات علوم دامی کشور و آزمایشگاه معاونت امور دام ) برای مقایسه بهتر فرستاده شد. در ادامه آزمایش خوش خوراکی آن در گاو ، گوسفند و مرغ تخمگذار ومرغ گوشتی صورت پذیرفت و تمایل دام وطیور به مصرف این ماده مشخص گردید.روش اندازه گیری خوش خوراکی استفاده از روش کافه تریا است که در این روش خوش خوراکی پودر هسته خرما با یک ماده غذایی مانند پودر جو با نسبت های مشخص بطور خالص و مخلوط از این دو ماده با هم در زمان مشخص سنجیده شد. نحوه مصرف جهت دام وطیور بصورت آردی بوده و تهیه آرد از هسته خرما توسط آسیاب مخصوصی که به سفارش شرکت پشتیبانی کننده طرح ساخته شد صورت گرفت.

نتایج:

همانطور که از جدول شماره یک مشخص است هسته خرما به علت داشتن ترکیبات مناسبی از کربوهیدرات، چربی و سلولز برای تغذیه دامها بسیار مناسب است( جدول ۱ ). هسته خرما می تواند بجای ۲۰ درصد جو در جیره نشخوارکنندگان جایگزین شود. از طرف دیگر پودر هسته خرما بعلت قیمت مناسب، پس از بررسی پروفیل اسید آمینه احتمالاًً بتواند جایگزین قسمتی از پروتئین مورد نیاز حیوان در جیره شده و در نهایت باعث پایین آوردن قیمت جیره گردد.

میانگین نتایج این طرح نشان داد که ارزش غذائی ارقامی که مورد بررسی قرار گرفتند به قرار ذیل است:

پروتئین خام ۷٫۰۳ درصد، الیاف خام ۳۷٫۲ درصد، خاکستر خام ۱٫۱۵ درصد، چربی خام ۷٫۱ درصد، انرژی خام ۴۷۹۶ کیلو کالری بر کیلو گرم ، کلسیم ۰٫۸۶۵ درصد و فسفر۰٫۰۹۷ درصد.

نتایج آزمایش خوش خوراکی نشان داد که پودر هسته خرما در جیره مرغ گوشتی، مرغ تخمگذار، گوسفند، و گاو قابل مصرف است و در مصرف خوراک حیوان کاهش یا عدم تمایل به خوردن مشاهده نگردید. از نظر اندازه گیری میزان خوش خوراکی گوسفند بیشترین تمایل را به خوردن پودر هسته خرما نشان داد.

نتیجه گیری کلی:

بطور کلی با توجه به نتایج بدست آمده و منابع علمی موجود می توان اعلام نمود که هسته خرما می تواند بعنوان یک ماده مغذی با قیمت مناسب و بدون عوامل ضد تغذیه ای در تغذیه دام و طیور و آبزیان مورد استفاده قرار گیرد. بدلیل درصد الیاف خام بالا در هسته خرما توصیه می شود این ماده خوراکی بیشتر در نشخوارکنندگان استفاده شده و در طیور با نسبتهای کمتری مورد استفاده قرار گیرد. همچنین پیشنهاد می گردد تا جهت مشخص شدن حد مجاز مصرف پودر هسته خرما در تغذیه دام و طیور، تحقیقات بیشتری صورت گیرد.